سیستم عصبی خودکار (دستگاه عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک)
سيستم عصبى خودكار يا اتونوميك، سيستمى حركتى است كه با تنظيم عمل عضلات صاف، عضله قلبى و غدد در ارتباط است. و به عبارتى ديگر اين سيستم قسمتى از سيستم عصبى محيطى (PNS) است كه رشتههاى حركتى را به عضلات صاف، عضله قلبى و غدد بدن مىفرستد. از آنجا كه اين سيستم در يك سطح ناخودآگاه و تقريبا به شكل غيرارادى عمل مىنمايد به اين نام شناخته مىشود. البته اين بخش از سيستم عصبى از طريق ساقه مغزى، قطعات سينهاى- كمرى ( T1تا L2) نخاع، خاجى نخاع ( S2تا S4) با سيستم عصبى مركزى ارتباط دارد و نهايتا توسط هيپوتالاموس، مخچه و لوب فرونتال مغز كنترل و تنظيم مىشود. از نظر عملكرد اين بخش از سيستم عصبى به دو بخش مجزا يعنى دستگاه عصبى سمپاتيك و دستگاه عصبى پاراسمپاتيك تقسيم مىشود. از آنجايى كه تصور مىشود دستگاه سمپاتيك در واكنشهاى هيجانى مانند خشم و ترس وارد عمل مىشود، به اين نام شناخته مىشود در حالى كه بر عكس سيستم پاراسمپاتيك از عمل سمپاتيك جلوگيرى كرده و باعث آرامش و سكون مىشود و در فعاليتهاى روزمره به طور طبيعى و آرام نقش دارد.
سیستم اتونوم در تصویر زیر:
بخش اصلى سيستم عصبى خودكار سمپاتيك (SANS) شامل زنجيرهاى از عقدههاى عصبى پارا و رتبرال است كه در دو طرف ستون فقرات قرار گرفتهاند. اين عقدههاى عصبى با اعصاب نخاعى سينهاى- كمرى به واسطه شاخههاى سفيدى ارتباط برقرار مىكنند. جسم سلولى نورونهاى سمپاتيك پيش عقدهاى در نخاع شوكى در حد فاصل قطعات L2- T1 قرار گرفتهاند و وارد عقدهها يا گانگليونهاى پاراور تبرال كه در دو طرف ستون فقرات قرار دارند مىشوند. چون زنجيره سمپاتيك از بالا تا پايين در دو طرف ستون فقرات قرار گرفته، لذا پيامهاى عصبى مىتوانند به طرف بالا يا پايين فرستاده شوند. براى فعال كردن غدد و يا احشاء داخلى لازم است كه پيامهاى سمپاتيك از دو مدار نورونى عبور نمايد.
نورونهاى پيش عقدهاى از ستون خاكسترى جانبى نخاع شوكى جدا مىشوند و جسم نورونهاى پس عقدهاى در گانگليونهاى پاراورتبرال با احشايى قرار گرفتهاند و عضلات احشايى تمام ارگانها را عصب مىدهند.
به طور كلى فيبرهاى پيش عقدهاى سيستم سمپاتيك كوتاه هستند، زيرا اين فيبرها فقط از نخاع شوكى تا عقدههاى پاراورتبرال كشيده مىشوند، در حالى كه فيبرهاى پس عقدهاى بلند هستند زيرا اين فيبرها بايد از عقدههاى سمپاتيك تا تمام قسمتهاى محيطى بدن بروند.
نورونهاى پيش عقدهاى از ستون خاكسترى جانبى نخاع شوكى جدا مىشوند و جسم نورونهاى پس عقدهاى در گانگليونهاى پاراورتبرال با احشايى قرار گرفتهاند و عضلات احشايى تمام ارگانها را عصب مىدهند.
به طور كلى فيبرهاى پيش عقدهاى سيستم سمپاتيك كوتاه هستند، زيرا اين فيبرها فقط از نخاع شوكى تا عقدههاى پاراورتبرال كشيده مىشوند، در حالى كه فيبرهاى پس عقدهاى بلند هستند زيرا اين فيبرها بايد از عقدههاى سمپاتيك تا تمام قسمتهاى محيطى بدن بروند.
سيستم عصبى پاراسمپاتيك (PANS) كمتر از سيستم عصبى سمپاتيك، توسعه يافته است. پاراسمپاتيك بيشتر در مورد ساختمانهاى مختلف سر و گردن به كار مىرود؛ ولى در احشاى موجود در حفرات بدن نيز پخش مىشوند. هيچ شاخهاى از پاراسمپاتيك به پوست، عضلات ديواره بدن يا قسمتهاى انتهايى بدن نمىرسد. بخش كرانيال اين سيستم شامل آكسون هستههاى پاراسمپاتيك موجود در ساقه مغزى هستند كه به همراه اعصاب زوج سوم، هفتم، نهم و دهم مغزى و بخش ساكرال آن از قطعات نخاعى S2-S3-S4خارج مىشوند.
گانگليون يا عقدههاى كوچك اعصاب پاراسمپاتيك در ديواره ارگانهايى قرار دارند كه به آنها عصبدهى مىكنند و از اينرو فيبرهاى پيش عقدهاى اين سيستم طولانى بوده و از سيستم عصبى مركزى تا احشاء كشيده مىشوند در حالى كه فيبرهاى پس عقدهاى كوتاه بوده و تنها به صورت موضعى و در خود عضو انتشار دارند.
عملكرد سيستم عصبى سمپاتيك و پاراسمپاتيك
به طور كلى، فعاليتهاى سيستم عصبى سمپاتيك را مىتوان به مجموعه فعاليتهايى اطلاق كرد كه موجود زنده را آماده واكنش مىنمايد. پاسخ اين سيستم يك پاسخ آدرنالينى به صورت يك واكنش عمومى سريع و تحريكى است. هيجانات شديد، عوامل ترس آور، قرار گرفتن در برابر سرما و درد و عوامل مشابه از جمله محركهايى هستند كه باعث تحريك اين سيستم مىشوند. اينگونه محركها همانطور كه گفته شد باعث بروز يك پاسخ فيزيولوژيك منتشر مىشود. غدد فوق كليوى (بخش مركزى) كه به هنگام قرار گرفتن در شرايط استرس با فعاليت سيستم سمپاتيك فعال مىشوند و وظيفه ترشح آدرنالين و نورآدرنالين به داخل خون را به عهده دارند. اين مواد باعث تشديد اثرات نورونهاى سمپاتيك مىشوند. بالا رفتن ضربان قلب، افزايش فشار شريانى، افزايش قدرت انقباضات عضله قلبى، انقباض عروقى كه به سمت پوست و سيستمهاى گوارشى مىروند و متقابلاً افزايش ميزان جريان خون به مغز، قلب و عضلاتى كه مشغول فعاليت شديد هستند، جزو آن دسته از پاسخهاى فيزيولوژيك عمومى است كه در شرايط استرس در اثر فعاليت اين سيستم به محرك داده مىشود. دستگاه عصبى سمپاتيك همچنين باعث گشاد شدن مردمك چشم، كاهش فعاليت سيستم گوارشى از طريق كاهش حركت آن و انقباض اسفنكترها مىشود. اين سيستم با افزايش ميزان گليكوليز، قند خون را افزايش مىدهد. در اثر فعاليت سيستم سمپاتيك جريان خون مغز افزايش يافته و باعث تشديد فعاليتهاى روانى مىگردد. ترشحات غدد عرق افزايش، ولى غدد اشكى و بزاقى كاهش مىيابد و بالاخره اينكه طحال گلبولهاى قرمز بيشترى را در جريان خون آزاد خواهد كرد. بنابراين، به طور خلاصه اينكه عملكرد اصلى سيستم سمپاتيك تحرك بخشيدن به بدن در شرايط اضطرارى و استرس مىباشد.
به طور كلى، سيستم عصبى پاراسمپاتيك يك سيستم اختصاصى با واكنش كند است، كه بيشتر تمايل به ذخيره انرژى دارد. اين سيستم مىتواند همزمان با سيستم سمپاتيك در شرايط تهاجم و گريز فعال شود. تحريك سيستم عصبى پاراسمپاتيك داراى اثرات مخالف با سيستم سمپاتيك است و باعث نگه داشتن موجود زنده در يك وضعيت آرام و بدون تنش مىشود. ميزان ضربان قلب و فشار خون را كاهش داده، باعث افزايش فعاليت گوارشى، انقباض مجراى برونشى و انقباض مردمكها مىگردد. فعاليتهاى ذهنى در اثر فعاليت اين سيستم نيز كاهش مىيابد. به هنگام ترس شديد قطعات ساكرال اين سيستم ممكن است باعث تخليه غير ارادى مثانه و ركتوم گردند. در حين فعاليتهاى جنسى سيستم پاراسمپاتيك ايجاد نعوظ در آلت و كليتوريس را كنترل كرده و شاخههاى سمپاتيك متقابلاً به انزال كمك مىنمايد. عليرغم دانشى كه هم اكنون در رابطه با اين دو بخش سيستم اتونوميك وجود دارد، لازم است كه مطالب بيشترى راجع به عملكرد اين سيستم دانسته شود. براى نمونه به نظر مىرسد كه ارتباط پيچيدهاى بين اعصاب آوران احشايى و پوستى با سيستم اتونوميك سمپاتيك وجود دارد. به همين علت تحريك حسى بعضى از نقاط پوست مىتواند بر روى فعاليت بعضى از ارگانهاى داخلى اثر بگذارد. تحقيقات در سالهاى اخير نشان داده است كه سيستم اتونوميك را مىتوان از طريق تكنيكهاى تسهيلى و مهارى، دستكارى كرد. از نظر درمانى، محققى به نام Gellhorn فاكتورهاى فيزيولوژيك و آناتوميكى را تشريح كرده است كه در شرايط استرس و استراحت مؤثر هستند.
قرار گرفتن در حالات ترس و تهاجم، فعاليت سيستم سمپاتيك را افزايش داده و باعث تحريك كورتكس و افزايش تون عضلانى مىشود. اين محقق اين واكنش را تحت عنوان پاسخ ارگوتروپيك بيان نموده است. طرف ديگر اين جريان حالتى است كه افزايش فعاليت پاراسمپاتيك را با آرامش كورتكس و كاهش تون عضلانى توأم مىنمايد. اين حالت نيز تحت عنوان پاسخ ترفوتروپيك شناخته مىشود. بر اساس يافتههاى فوق است كه تراپيست بايد در حين استفاده از تكنيكهاى مهارى و تسهيلى مشخص نمايد كه بيمار در كجاى اين طيف ارگوتروپيك- ترفوتروپيك قرار گرفته است.
اگر هدف در درمان كاهش سفتى عضلانى است بيمار را بايد به طرف انتهاى تروفوتروپيك يعنى به طرف فعاليت بيشتر سيستم پاراسمپاتيك سوق داد و در صورتى كه هدف تشويق يادگيرى يا افزايش تون عضلانى است،فعاليت بايد محرك بوده و با پاسخهاى ارگوتروپيك و افزايش فعاليت سيستم سمپاتيك سازگار باشد. به اين معنى كه نوع تكنيك درمانى بايد در جهت افزايش فعاليت سيستم سمپاتيك باشد تا بيمار را به انتهاى ارگوتروپيك طيف گفته شده سوق دهد.
منبع:
از کتاب ساختار و عملکرد سیستم عصبی-عضلانی به ترجمه و تدوین نویسنده وبلاگ(فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار).چاپ فجر.بهار ۱۳۸۵(چاپ اول)
منابع:
-آمرى نيا، رضا؛ بهروزى راد، نازيلا ترجمه ساختمان و عمل مغز و اعصاب پرفسور ويليام ويليس. مؤسسه انتشارات تلاش.
-نراقى، محمد على؛ حاجى حسينى، داود ترجمه نوروآناتومى W.C. Wongck. انتشارات جعفرى
.-جامعى، بهنام (زير نظر دكتر حسن عشايرى) كاربرد نوروفيزيولوژى در توانبخشى. انتشارات دانشگاه علوم پزشكى ايران.
منبع تصویر:http://users.rcn.com/
مطالب مرتبط:
طبقه بندی مطالب وبلاگ فیزیوتراپی
اخبار کنگره ها و سمینارهای فیزیوتراپی
مهمترین اخبار دکترای حرفه ای فیزیوتراپی
مقالات حرکت شناسی (کینزیولوژی)
مقالات سیستم عضلانی-اسکلتی، بیماری ها و اختلالات مربوطه
مقالات شکستگی استخوانها و جراحی های ارتوپدی
مقاله های دستگاه عصبی مرکزی و محیطی (CNS & PNS)
مقالات سیستم عصبی، بیماریها و اختلالات مربوطه
مقالات سیستم تنفسی، بیماریها و اختلالات مربوطه
مقاله های سیستم حسی، درد و موضوعات آن
مقالات سیستم عروقی، بیماریها و اختلالات مربوطه
+ نوشته شده در پنجشنبه بیست و ششم اسفند ۱۳۸۹ ساعت 1:44 توسط فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار
|
Iran